Theo Ban Chỉ đạo, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị, các chiến lược và quy hoạch phát triển giao thông vận tải đã khẳng định đường sắt là một trong những lĩnh vực cần ưu tiên đầu tư, đặc biệt là các tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, đường sắt kết nối với cảng biển, khu công nghiệp, các đô thị lớn và đường sắt liên vận quốc tế.

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì phiên họp thứ nhất của Ban Chỉ đạo các dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt.

Vừa qua Quốc hội đã ban hành 3 Nghị quyết để triển khai các dự án đường sắt gồm: Nghị quyết chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam; Nghị quyết về chủ trương đầu tư Dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh. Các công trình, dự án đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt mới có quy mô, tổng mức đầu tư rất lớn, yêu cầu cao về kỹ thuật, đặc biệt đường sắt tốc độ cao lần đầu tiên triển khai tại Việt Nam.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 609/QĐ-TTg thành lập Ban Chỉ đạo các công trình, dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt và Quyết định số 24/QĐ-BCĐĐSQG ban hành quy chế tổ chức và hoạt động của Ban chỉ đạo. Danh mục các công trình, dự án gồm: Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam; Các tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, Hà Nội - Lạng Sơn, Móng Cái - Hạ Long (Quảng Ninh) và các dự án đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh.

Trong đó, Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 172/2024/QH15, có tổng chiều dài 1.541 km từ Hà Nội đến Thành phố Hồ Chí Minh, với tốc độ thiết kế 350 km/h. Sơ bộ tổng mức đầu tư là 1.713.548 tỷ đồng (khoảng 67,34 tỷ USD). Thời gian thực hiện từ năm 2025 - 2035.

Tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, khổ 1.435 mm, vận tải hành khách và hàng hóa; tổng chiều dài tuyến chính khoảng 390,9 km, tuyến nhánh 27,9 km; tổng mức đầu tư 8,369 tỷ USD; giai đoạn 1 đầu tư đường đơn, thực hiện giải phóng mặt bằng theo quy mô đường đôi. Thời gian thực hiện từ năm 2025-2030.

Tuyến đường sắt Hà Nội – Lạng Sơn kết nối Thủ đô Hà Nội với các tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang và Lạng Sơn, kết nối liên vận quốc tế với Trung Quốc; tổng chiều dài khoảng 156km.

Tuyến đường sắt Hải Phòng - Hạ Long - Móng Cái kết nối thành phố Hải Phòng với tỉnh Quảng Ninh; kết nối liên vận quốc tế với Trung Quốc; tổng chiều dài tuyến khoảng 187km.

Theo Nghị quyết số 188/2025/QH15 của Quốc hội, thành phố Hà Nội dự kiến sẽ xây dựng 15 tuyến đường sắt đô thị; Thành phố Hồ Chí Minh dự kiến sẽ xây dựng 10 tuyến đường sắt đô thị.

Phát biểu kết luận, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đầu tư các dự án đường sắt và phát triển ngành công nghiệp đường sắt, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ, để đạt được mục tiêu đề ra, đòi hỏi chúng ta phải có tư duy vượt qua giới hạn của chính mình, thoát khỏi lối mòn, phát huy tinh thần tự lực, tự cường, tự hào dân tộc.

Chỉ rõ quyết tâm xây dựng bằng được ngành công nghiệp đường sắt, làm chủ công nghệ, sản xuất được toa xe, đầu máy, phát triển hệ sinh thái công nghiệp đường sắt, Thủ tướng cho rằng, đây cũng là một cơ hội để đất nước ta, dân tộc ta có thêm động lực, cảm hứng để vươn lên, phát triển. Do đó, Thủ tướng giao Bộ Xây dựng, Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng đề án đào tạo nguồn nhân lực, đào tạo cả trong và ngoài nước, có kế hoạch, chương trình, chỉ tiêu đào tạo cụ thể với từng trình độ, chuyên ngành, hình thành, phát triển các khoa đường sắt tại các trường đại học; đặc biệt là đào tạo các các tổng công trình sư. Cùng với đó, hình thành, thành lập các tập đoàn lớn, kể cả tập đoàn tư nhân, liên quan tới ngành công nghiệp đường sắt, nếu vượt thẩm quyền thì báo cáo cấp có thẩm quyền quyết định, sửa đổi các quy định liên quan.

Để có nguồn lực xây dựng các dự án đường sắt, phải đa dạng hóa nguồn lực, gồm vốn nhà nước, vốn vay, phát hành trái phiếu công trình, hợp tác công tư, khai thác TOD..., đồng thời quản lý chặt chẽ để tránh thất thoát, lãng phí.

Thủ tướng giao Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Xây dựng xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp; ứng dụng công nghệ hiện đại, chuyển giao kỹ thuật tiên tiến. Bộ Xây dựng chủ trì cùng các cơ quan rà soát về cơ chế, chính sách, những vướng mắc cần giải quyết, những chính sách cần thiết, báo cáo Quốc hội tại kỳ họp sắp tới.

Giao một số nhiệm vụ, Thủ tướng yêu cầu thống nhất nhận thức về tầm quan trọng của các dự án đường sắt; tập trung tháo gỡ khó khăn, đẩy nhanh tiến độ các dự án, nhất là trong giải phóng mặt bằng theo hướng tách thành dự án riêng, khi có hướng tuyến thì giao các địa phương giải phóng mặt bằng, kêu gọi đầu tư các nhà ga, trước hết là dự án Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng.

Yêu cầu tăng cường phối hợp liên ngành, nâng cao trách nhiệm, Thủ tướng nhấn mạnh, quyết tâm phải rất cao, nỗ lực phải rất lớn, hành động phải quyết liệt, làm có trọng tâm, trọng điểm, làm việc nào dứt việc đó, làm việc nào ra việc đó. Các nhiệm vụ, công việc phải bảo đảm 6 “rõ”; "rõ người, rõ việc, rõ tiến độ, rõ kết quả, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền" làm cơ sở để theo dõi, kiểm điểm. Cùng với đó, kiên quyết xử lý nghiêm các trường hợp chậm trễ, thiếu trách nhiệm, đồng thời biểu dương kịp thời những tập thể, cá nhân hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Chỉ đạo lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, các dự án phải hướng tới mục tiêu phục vụ nhân dân, nâng cao chất lượng dịch vụ, giảm ùn tắc, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, Thủ tướng giao Bộ Xây dựng, Bộ Tư pháp xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để hướng dẫn các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đã được Quốc hội thông qua, nếu còn thiếu cơ chế, chính sách nào thì trình Quốc hội để áp dụng chung cho các dự án.

Thủ tướng chỉ rõ, Bộ Xây dựng khẩn trương tiếp thu các ý kiến của các bộ, cơ quan để hoàn thành, trình Chính phủ ban hành các Nghị quyết của Chính phủ triển khai Nghị quyết số 172/2024/QH15, Nghị quyết số 187/2025/QH15 của Quốc hội; chủ trì, phối hợp với thành phố Hà Nội, TP Hồ Chí Minh xây dựng, trình Chính phủ dự thảo Nghị quyết để triển khai Nghị quyết số 188/2025/QH15.

Bộ Nông nghiệp và môi trường xây dựng Nghị định quy định việc tạm sử dụng rừng và hoàn trả rừng để thực hiện thi công công trình tạm phục vụ dự án, hoàn thành tháng 9/2025.

Bộ Xây dựng xây dựng Nghị định quy định tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp nhà nước được giao nhiệm vụ hoặc tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt; xây dựng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định về danh mục dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt được giao nhiệm vụ cho tổ chức, doanh nghiệp nhà nước hoặc đặt hàng cho tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam.

Bộ Xây dựng xây dựng Nghị định hướng dẫn cho phép chủ đầu tư được triển khai thực hiện đồng thời việc lập, thẩm định, phê duyệt Báo cáo nghiên cứu khả thi, thiết kế xây dựng sau thiết kế cơ sở, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu.

Lưu ý cần nghiên cứu, tham khảo các bài học kinh nghiệm quốc tế đối với các đề án phát triển công nghiệp đường sắt, Thủ tướng yêu cầu các địa phương khẩn trương lập kế hoạch chi tiết, chủ động ứng vốn ngân sách địa phương để thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; triển khai xây dựng khu tái định cư cho Dự án trên cơ sở hồ sơ thiết kế sơ bộ trong Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi được Quốc hội thông qua.

Về các dự án cụ thể, với dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, Bộ Tài chính khẩn trương trình Thủ tướng Chính phủ thành lập Hội đồng thẩm định nhà nước. Thủ tướng đồng ý khởi công gói thầu xây dựng hạ tầng ga Lào Cai mới và khởi công các khu tái định cư của Dự án trong năm 2025. Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính trên cơ sở báo cáo nghiên cứu tiền khả thi của Dự án làm việc với phía Trung Quốc để đàm phán Hiệp định. Đồng thời, thúc đẩy dự án tuyến đường sắt Hà Nội - Lạng Sơn và Hải Phòng - Hạ Long - Móng Cái.

Với dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc – Nam, Thủ tướng yêu cầu cố gắng khởi công tháng 12/2026. Bộ Tư pháp có ý kiến về áp dụng theo trình tự, thủ tục rút gọn trong xây dựng, ban hành Nghị định về thiết kế tổng thể trong đầu đầu tháng 4/2025; đồng thời các bộ, ngành kịp thời có ý kiến sau khi Bộ Xây dựng xin ý kiến về dự thảo Nghị định.

Với các dự án đường sắt đô thị Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, Thủ tướng yêu cầu UBND thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh rà soát tình hình triển khai các Dự án đường sắt đô thị tại địa phương. Bộ Tài chính sớm có ý kiến về việc dừng sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài đối với dự án và điều chỉnh nguồn vốn cho dự án đường sắt đô thị Thành phố Hồ Chí Minh, Tuyến số 2 đoạn Bến Thành - Tham Lương.