Cụ Đỗ Văn Lý cùng các hàng khóa trong làng làm lễ tại đình.

Theo các cụ cao niên trong làng, tục lệ này có từ hàng trăm năm nay. Chữ “hàng” ở đây là việc xếp năm sinh của các trai đinh theo thứ tự 12 con giáp. Cứ 3 con giáp, mỗi con cách nhau bốn năm, theo quan niệm “tam hợp” trong dân gian được xếp thành một hàng như: Tý - Thìn -Thân, Sửu - Tỵ - Dậu, Dần - Ngọ - Tuất, Mão - Mùi - Hợi.  Còn “khoá” gồm 9 lứa tuổi, đó là tuổi ứng với các con giáp trong cùng một hàng, được tính từ 20 đến 52, theo tuổi âm lịch. Mỗi trai đinh trong làng từ khi 20 đến 52 tuổi được làm cỗ chín khoá, sang tuổi 53 thì được khao lão và lúc đó mới được mặc áo the, đội khăn xếp vào đình.

Tên gọi của hàng khóa của từng năm là gọi theo con giáp, bắt đầu từ con giáp ứng với năm sinh của những người tuổi 52. Năm Đinh Dậu 2017, hàng khóa ở Phúc Lâm được gọi là hàng khóa Ngọ - Tuất - Dần. Chữ Ngọ được xếp đầu hàng vì những người sinh năm Bính Ngọ 1966 lớn tuổi nhất; chữ Dần xếp hàng sau cùng vì những trai đinh sinh năm Mậu Dần 1998 năm nay tròn 20 tuổi, là tuổi bé nhất, bắt đầu vào hàng khóa.

Từ xưa, quy định của dân làng rất chặt chẽ. Những người con trai sinh cùng một năm được gọi là đồng tuế. Ai có bố nhiều tuổi nhất với điều kiện phải sinh sống ít nhất ba đời ở làng thì được gọi là “đầu gang”. Các đầu gang có trách nhiệm tập hợp và phân công công việc cho các đồng tuế của mình. Người ở tuổi 52 có bố nhiều tuổi nhất được gọi là “đầu giấy”. 

Cũng chính vì thế, trong năm, đôi vợ chồng nào sinh được con trai thì những ngày Tết năm sau bế con đến chúc Tết trong các gia đình phương trưởng trong họ, trong làng để gia chủ mừng tuổi cho con một quả cau. Ngày mồng 4 Tết mang cau ra đình làm lễ để tên con được ghi vào sổ trai đinh của làng. Việc này dân làng gọi là “vào phe” cho đứa trẻ. Khi đến tuổi 20, đứa trẻ này được vào hàng khoá. 

Vào ngày 15 tháng Giêng hằng năm, khoá nào đảm đương việc làng thì làm cỗ lễ đình, lễ chùa và lễ đền. Hàng khoá Ngọ - Tuất - Dần năm nay có hơn 180 trai đinh thuộc 9 lứa tuổi. Tất cả các lứa tuổi tập trung ở nhà ông Ngô Văn Yêm, người đứng hai trong tuổi 52 để làm cỗ (do ông Đỗ Văn Bẩy - đầu giấy tuổi 52 đã chuyển đi sinh sống, làm ăn ở nơi khác). Nhiệm vụ của các lứa tuổi do những người tuổi 52 phân công. Các tuổi dưới phải tuân theo sự phân công này. 

Làm cỗ xong, từ nhà ông Yêm, các trai đinh sắp thành hàng, theo lứa tuổi, lần lượt dâng cỗ tế lễ đình, chùa, đền. Tại đình làng, cụ Thượng (cụ già cao tuổi nhất) hoặc các cụ đồng khoá đã được tuổi 80 trở lên làm lễ kính cáo Đức Thành hoàng, sau đó người đầu giấy sẽ đọc tên tất cả trai đinh của khoá mình theo lứa tuổi từ trên xuống dưới để Đức Thành hoàng chứng giám. 

Cụ Đỗ Văn Lý, 81 tuổi, từng được hàng khoá mời ra làm lễ Thành hoàng cho biết: “Trong hàng khoá từ xưa tới nay trên bảo dưới nghe, rất đoàn kết. Dân làng duy trì đều đặn, mỗi năm có một khoá làm lễ cầu cho dân làng bình an, làm ăn tươi tốt, mùa màng bội thu và cầu cho các gia đình an khang thịnh vượng”.

Tự hào về nét đẹp truyền thống của quê mình, ông Thân Văn Thường nói: “Tôi rất tự hào khi được sinh ra và lớn lên trong làng Phúc Lâm, được các cụ truyền lại tục lệ này. Đây có lẽ là tục lệ “độc nhất vô nhị” ở Việt Nam. Bản thân tôi luôn dạy bảo con cháu cùng các thế hệ tiếp sau biết gìn giữ, phát huy truyền thống tốt đẹp để dân làng ngày càng đoàn kết và cùng phát triển”. 

Từ hàng trăm năm nay, tục lệ này đã ăn sâu vào tiềm thức của người dân làng Phúc Lâm. Mỗi trai đinh của làng dù đi xa vẫn nhớ, cứ bốn năm một lần lại về quê cha đất tổ tham gia hàng khoá để cầu mong những điều may mắn, tốt đẹp nhất đến với dân làng, hân hoan nghe tên mình được thỉnh cáo lên Đức Thành hoàng.

Đỗ Tập