Điệp viên Richard Sorge.

Điệp viên đáng sợ nhất trong lịch sử

Đó là cách gọi của đồng nghiệp Anh về Richard Sorge - điệp viên làm thay đổi Chiến tranh thế giới thứ 2 (WW2). Theo trang tin Rusbg.com của Nga, năm 1963, lãnh tụ Liên Xô thời điểm đó là Nikita Khrushchev khi xem bộ phim của Pháp với tựa đề “Richard Sorge, ngài là ai?” đã hỏi lãnh đạo Ủy ban an ninh quốc gia (KGB) cốt truyện có đúng không và được hồi âm có thật 100%. Còn theo nhà sử học nổi tiếng Stuart D. Goldman, lãnh tụ Nikita Khrushchev sau đó đã yêu cầu xác minh và ra quyết định truy tặng Anh hùng Liên Xô, danh hiệu cao quý nhất của Nhà nước cho Richard Sorge. Danh hiệu này được khắc trên bia mộ của Richard Sorge. Một con phố ở Thủ đô Moscow cũng được đặt theo tên ông và nhiều kỷ vật khác cũng mang hình ảnh Richard Sorge để tôn vinh công lao của sĩ quan điệp vụ hai dòng máu Nga và Đức.

Trong phim và đời thường, không ai nhận biết ông là nguyên mẫu của nhân vật James Bond trong loạt phim lừng danh mang tên “Điệp viên 007”. Tác giả Ian Flemming đã lấy Richard Sorge làm nguồn cảm hứng tạo ra James Bond bởi ông là một sĩ quan tình báo Anh đích thực. Ian Flemming coi Richard Sorge  là “điệp viên đáng sợ nhất trong lịch sử” bởi những nguồn tin tình báo ông thu thập được đã giúp Liên Xô tránh khỏi những thất bại trong Thế chiến II.

Richard Sorge sinh năm 1895 ở miền Nam nước Nga. Mẹ ông là người Nga còn cha là kỹ sư người Đức. Chào đời ít lâu, gia đình ông chuyển tới Đức. Năm 1914, Richard Sorge gia nhập lục quân Đức, sau đó bị thương rồi chuyển sang đi học và có bằng tiến sĩ vào năm 1919. Cùng năm này, ông gia nhập Đảng Cộng sản Đức. Năm 1924 Sorge rời Đức về Nga và gia nhập tổ chức Quốc tế cộng sản. Đến năm 1929, ông trờ thành sĩ quan tình báo quân đội Liên Xô (GRU), được cử đi làm nhiệm vụ ở Trung Quốc, Nhật Bản.  

Người từng làm thay đổi cục diện Thế chiến II

Giai đoạn 1939-1940, Liên Xô nhận định phát xít Đức sớm muộn sẽ tấn công nhưng thời điểm thì chưa thể xác định và nhờ nguồn tin của Sorge, Moscow biết được điều này. Đáng tiếc, ban đầu ban lãnh đạo Liên Xô không tin nên đã phải chịu ít nhiều tổn thất. Sở dĩ Richard Sorge nắm được nhiều nguồn tin tối mật là do trong thời gian ông trở lại Tokyo với tư cách phóng viên một tờ báo Đức để thành lập mạng lưới tình báo tại Nhật Bản, ông đã hiểu được ý đồ của Tokyo đối với Liên Xô. Để tạo vỏ bọc nhà báo, Sorge tới Nhật qua ngả Đức và được giới thiệu tới một viên sĩ quan lục quân Đức là Đại tá Eugen Ott, tùy viên quân sự mới của Đức ở Tokyo. Các bài báo của Richard Sorge đã giúp ông tạo dựng uy tín của một chuyên gia về Nhật Bản. Qua các mối quan hệ, Richard Sorge dần tiếp cận với Đại sứ quán Đức, được giới ngoại giao đánh giá cao. 

Những thông tin tuyệt mật của Richard Sorge đã góp phần để Liên Xô đánh bại phát xít Đức, chấm dứt Chiến tranh thế giới thứ II.

Nhờ mối quan hệ với Eugen Ott, Richard Sorge thiết lập được mạng lưới điệp báo tại Tokyo bao gồm Hotsumi Ozaki, một nhà báo làm việc cho tờ Asahi Shimbun. Bức điện đầu tiên Richard Sorge gửi về tổng hành dinh GRU cho biết cuộc chiến Đức- Xô dự kiến sẽ diễn ra vào giữa tháng 6-1941. Nguồn tin này dựa trên thông tin Trung tá Scholl mang từ Berlin đến cho đại sứ Eugen Ott nhưng lãnh tụ Liên Xô khi đó là Stalin ít coi trọng. Bất chấp sự thật, Sorge vẫn tiếp tục công việc. Sau cú sốc từ cuộc tấn công do Đức thực hiện, Moscow bắt đầu chú ý đến các nguồn tin do Sorge gửi về. 

Mạng lưới tình báo của Richard Sorge ở Tokyo còn gồm hai thành viên nữa do Moscow cử đến là Branko Vukelic, đảng viên cộng sản Nam Tư, trong vai trò nhà báo của hãng thông tấn Pháp và xử lý vi phim cho Sorge và người kia là Max Clausen, đảng viên cộng sản Đức, phụ trách liên lạc điện đài cho cả cụm tình báo này. Ngoài Sorge, thành viên quan trọng nhất của cụm tình báo này còn có Hotsumi Ozaki, một nhà báo Nhật, chuyên gia về Trung Quốc, người có quan hệ khá thân mật với các nhân vật chính trị ở Trung Quốc và Nhật Bản, trong số này có Chánh văn phòng Thủ tướng Nhật Bản, Hoàng tử Fumimaro Konoye và nhờ mối quan hệ trên Sorge thu thập được nhiều thông tin quan trọng gửi về Moscow.  

Thông qua các mối liên hệ với quân đội Nhật Bản, Eugen Ott biết được các cuộc đàm phán bí mật giữa Đức và Nhật về một hiệp ước chống Quốc tế cộng sản, thực chất là hiệp ước chống Liên Xô. Các cuộc thương thảo được thực hiện ở Berlin và người ta chủ định giấu Đại sứ quán Đức ở Tokyo. Do tiết lộ của Eugen Ott mà Sorge và tất nhiên cả GRU cập nhật được thông tin về cuộc thương lượng này. Moscow lo lắng liên minh Nhật- Đức có thể tạo ra thế gọng kìm tiến đánh Liên Xô từ hai hướng. Năm 1938, Eugen Ott được thăng lên hàm thiếu tướng và trở thành Đại sứ Đức tại Nhật Bản. 

Tháng 6-1938, Tướng Genrikh Lyushkov, Trưởng Bộ Dân ủy Nội vụ - tiền thân của KGB sau này ở vùng Viễn Đông Liên Xô đào tẩu sang Mãn Châu, xin tị nạn tại Nhật. Moscow rất muốn biết Lyushkov sẽ nói những gì với Nhật Bản. Richard Sorge nhận được bản sao báo cáo tuyệt mật của Đại sứ quán Đức về vụ này. Theo dó, Lyushkov khai nếu Nhật tấn công, Hồng quân sẽ sụp đổ trong một ngày. Ngoài ra Lyushkov còn cho Nhật Bản các khóa mật mã và thông tin về bố trí của quân đội Liên Xô. Biết được điều này, Moscow đã thay đổi mật mã và các công việc cần thiết khác. 

Richard Sorge còn tiếp tục thông tin cho Moscow âm mưu của Nhật Bản lôi kéo Đức vào liên minh chống Liên Xô. Chính thông tin này tạo cơ sở quan trọng để lãnh tụ Stalin quyết định ký với Hitler Hiệp ước Không xâm lược lẫn nhau giữa Đức và Liên Xô. Chính Richard Sorge đã góp phần để Moscow đưa ra chiến lược đúng đắn, kịp thời song  đây vẫn chưa phải là chiến công vĩ đại nhất của ông.

Theo nhà sử học Stuart D. Goldman, cuối năm 1940, Richard Sorge bắt đầu nhận thấy các dấu hiệu quân Đức tập kết quy mô lớn gần biên giới Liên Xô. Ngày 28-12, ông bắt đầu gửi tin về cho tổng hành dinh đề cập khả năng Đức tấn công Liên Xô. Đặc biệt là bức điện gửi GRU đề ngày 30-5-1941 thông báo Berlin sẽ tấn công Liên Xô vào nửa cuối tháng 6. Đức sẽ có 170-190 sư đoàn tập trung ở biên giới với Liên Xô nhưng theo Richard Sorge đây chỉ là những thông tin khiêu khích. Quãng thời gian 5 tháng tiếp theo là cả một thời kỳ đầy thử thách và nặng nề đối với Hồng quân Liên Xô. Có lẽ quan trọng hơn cả là nguồn tin Berlin đang chỉ đạo Đại sứ Eugen Ott sử dụng mọi phương tiện có thể để thuyết phục Nhật Bản tấn công Liên Xô. 

Chưa đầy một tuần sau cuộc tấn công của Đức, Sorge đã tóm lược cho Moscow một cách chính xác tình hình đang diễn ra. Theo báo cáo của Sorge, Nhật đã quyết định đưa quân vào Đông Dương thuộc Pháp và nghe ngóng diễn biến cuộc chiến Đức- Xô. Cụ thể, Nhật sẽ bắc tiến nếu Hồng quân nhanh chóng bị đánh bại. Chữ ký của lãnh tụ Stalin ở phía dưới tài liệu này cho thấy vị Tổng tư lệnh Liên Xô đã đọc rất kỹ bức điện của Sorge gửi về. Tháng 7-1941, quân Nhật chiếm đóng Đông Dương. Cùng lúc, Nhật Bản điều hàng trăm nghìn quân bổ sung vào Mãn Châu gần biên giới với Liên Xô. Cuối tháng 8-1941, Sorge soạn một bức điện gửi về Moscow cho biết quân đội Nhật sẽ không mở cuộc chiến đó trong năm. Điều này chứng tỏ kế hoạch thuyết phục người Nhật tấn công Nga của Đức đã thất bại.

Những nguồn thông tin tuyệt mật, chính xác này đã giúp lãnh tụ Stalin đưa ra quyết định quan trọng, điều chuyển một bộ phận lớn quân dự bị từ vùng Viễn Đông sang phía Tây. Trong hai tháng tiếp theo, 15 sư đoàn bộ binh, 3 sư đoàn kỵ binh, 1.700 xe tăng và 1.500 máy bay đã di chuyển từ Viễn Đông sang mặt trận châu Âu để đối phó với phát xít Đức. Chính các đợt tăng viện quy mô lớn này đã lật ngược thế cờ trong trận Moscow vào tuần đầu tiên của tháng 12-1941, cùng thời điểm Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng. Tuy công lao phát hiện ý đồ của Nhật không hoàn toàn thuộc về tổ điệp báo của Sorge nhưng đóng góp của ông là vô cùng quan trọng và có ý nghĩa quyết định.

Tháng 10-1941, cảnh sát Nhật nghi vấn và bắt giữ một thợ may được Sorge tuyển dụng tên là Yotoku Miyagi. Do bị thương quá nặng nên người này đã khai ra mạng lưới do Sorge chỉ huy. Sau đó không lâu, Richard Sorge bị bắt. Sau ba năm bị giam tại nhà tù Sugamo ở Tokyo và bị kết tội làm điệp viên cộng sản, tháng 9-1943, ông bị khép tội tử hình và ngày 7-11-1944 bị chính phủ Nhật treo cổ tại nhà tù Sugamo.

Bích Kim (theo Net/Historynet/Rusbg)