Trăn trở của người trong cuộc

Ẩn sau gam màu tươi sáng về phát triển rừng kinh tế vẫn còn khoảng lặng, khi người trong cuộc - những chủ rừng, người trực tiếp trồng và gắn bó với rừng bày tỏ bao trăn trở. Gia đình ông Nguyễn Văn Sinh, xã Vân Sơn (Sơn Động) là một trong hàng nghìn hộ dân gắn bó với nghề trồng rừng. Trước kia, khi những cánh rừng đầu nguồn còn rậm rạp, thảm động thực vật phong phú, ông từng sống nhờ rừng. Từ nguồn măng, nấm đến thảo dược, tất cả như món quà mà thiên nhiên ban tặng, mang lại sinh kế ổn định, tạo điều kiện cho người dân gắn bó mật thiết với rừng.

Cán bộ Hạt Kiểm lâm huyện Lục Ngạn phối hợp với Ban Quản lý rừng phòng hộ Cấm Sơn tuần tra, bảo vệ rừng.

Rừng khi ấy không chỉ là nơi kiếm sống mà còn là chốn che chở, nuôi dưỡng cộng đồng, đi rừng hay mùa khô không bao giờ lo khát nước vì suối róc rách quanh năm. Về sau, rừng bị khai thác cạn kiệt, nhiều diện tích rừng tự nhiên thay thế bởi rừng kinh tế và gia đình ông Sinh cũng có khoảng 5 ha rừng trồng, chủ yếu là cây keo. Nhờ vậy, gia đình có nguồn thu nhập ổn định qua mỗi chu kỳ khai thác. Cuộc sống được cải thiện rõ rệt, con cái ăn học đầy đủ, nhà cửa cũng vững chãi hơn.

Song hành với những tín hiệu tích cực vẫn còn đó nỗi lo. Gia đình ông Sinh cũng như nhiều hộ dân khác có nhà ở ngay dưới chân đồi nơi trồng rừng kinh tế. Ở giai đoạn cây mới trồng, chưa khép tán, đất trống sỏi đá lộ ra, nguy cơ sạt lở vào mùa mưa luôn hiện hữu. Mỗi khi mưa lớn là nước chảy ào ạt, lũ về nhanh hơn. Còn theo bà Lại Thị Thùy Dương, Trưởng thôn Am Hà, xã Tuấn Đạo (Sơn Động), cả thôn có 200 ha rừng tự nhiên và khoảng 300 ha rừng trồng kinh tế. Do diện tích rừng tự nhiên ngày càng thu hẹp mỗi khi mưa lớn, lũ về bất ngờ. Ví như trận mưa vào ngày 22/6 vừa qua, nước lũ tràn về khiến cho một số điểm gần nhà dân có nguy cơ sạt lở, cộng thêm nước về nhanh không thoát kịp tràn ra đồng ruộng của dân, ảnh hưởng lớn tới đời sống và sản xuất. Chưa kể, do rừng đầu nguồn còn ít, vào mùa khô hạn tình trạng thiếu nước sinh hoạt và sản xuất trên địa bàn thôn cũng thường xảy ra.

Ông Nguyễn Văn Quảng, trú tại phường Trù Hựu (thị xã Chũ) hiện đang sở hữu nhiều diện tích rừng trồng bạch đàn tại xã Kiên Thành (thị xã Chũ) và xã Biên Sơn (Lục Ngạn) cũng băn khoăn. Theo ông Quảng, cứ sau mỗi chu kỳ 5 năm, rừng được khai thác và nhanh chóng tái trồng, tạo nên vòng quay sản xuất liên tục. Có năm, gia đình ông khai thác hàng chục ha, nguồn thu hàng tỷ đồng. “Nhờ sử dụng giống bạch đàn chất lượng cao, kết hợp với kỹ thuật trồng và chăm sóc thâm canh, mỗi ha có thể đem lại doanh thu từ 250 đến 300 triệu đồng mỗi chu kỳ, cao hơn hẳn so với trồng keo hay các loại cây lâm nghiệp khác”, ông Quảng chia sẻ. Thế nhưng, ông cũng thẳng thắn cho biết, hiệu quả kinh tế cao phải đánh đổi bằng sức ép lớn lên đất rừng. Việc khai thác liên tục khiến đất nhanh bạc màu, chỉ sau khoảng ba chu kỳ khai thác là đất có dấu hiệu suy kiệt.

Tiềm ẩn nguy cơ lũ quét, sạt lở đất

Sự lo lắng của những chủ rừng, người dân sinh sống tại các khu vực đồi núi trồng rừng kinh tế là hoàn toàn có cơ sở. Thực tế nhiều năm qua, không ít địa phương đã ghi nhận tình trạng sạt lở đất nghiêm trọng do rừng tự nhiên bị tàn phá, trong khi các khu rừng kinh tế vốn được trồng thuần, chủ yếu với mục đích khai thác gỗ lại ít phát huy vai trò trong việc giữ nước, ổn định đất đai và bảo vệ hệ sinh thái. Đáng nhớ nhất là cơn bão số 3 năm 2024 quét qua khu vực các tỉnh phía Bắc gây thiệt hại nghiêm trọng cả về người và tài sản.

Trận mưa ngày 22/6 vừa qua khiến nước lũ về nhanh và tràn vào đồng ruộng của người dân thôn Am Hà, xã Tuấn Đạo (Sơn Động).

Các nhà khoa học nhận định, độ che phủ sinh học thấp, hệ rễ kém liên kết đất của các loại cây trồng nhanh như bạch đàn, keo khiến khả năng giữ đất, giữ nước giảm rõ rệt, mưa bão trở nên nguy hiểm hơn. Lớp phủ thực vật của rừng kinh tế suy giảm, cộng với việc miền xuôi bị bê tông hóa làm khả năng điều tiết nước giảm mạnh. Hệ quả là khi mưa lớn xảy ra, nước từ vùng núi đổ về nhanh, mạnh, gây ra lũ quét, lũ ống và ngập úng trên diện rộng.

Tại những khu vực có tầng đất sâu, địa hình dốc, rừng kinh tế ngày càng xuất hiện các vết nứt, sạt trượt. Trong năm 2024, tỉnh phải liên tiếp ban bố hàng loạt tình huống khẩn cấp về sạt lở tại nhiều khu vực như: Dốc Chợ, thôn Lầm, xã Trường Sơn (Lục Nam); núi Bục, thôn Chay, xã Phì Điền (Lục Ngạn); đèo Vá, thôn Vá (xã An Bá); các thôn Tuấn An, Tuấn Sơn, Nam Bồng, Linh Phú (xã Tuấn Đạo) và tổ dân phố số 1, thị trấn An Châu (Sơn Động)… Những điểm sạt lở này chính là hệ lụy của lớp phủ rừng và thảm thực vật bị suy giảm trong nhiều năm qua. Khi rừng không còn là tấm áo xanh bảo vệ đồi núi, đất bị phơi trần thì khi gặp mưa lớn kéo dài nhiều ngày, nước không thấm được vào đất mà tràn bề mặt, kéo theo đất đá, gây sạt trượt, đe dọa đến tính mạng và tài sản của Nhân dân; gây ngập lụt phía hạ lưu.

Đất đai bạc màu, dịch bệnh phát sinh

Một trong những vấn đề đáng lo ngại nữa là hiện tượng suy thoái đất nghiêm trọng dưới tán rừng kinh tế. Việc trồng rừng độc canh làm đất ngày càng bạc màu. Các lớp mùn màu mỡ bị rửa trôi theo mưa, nhất là tại các vùng đồi, núi dốc. Những cánh rừng trồng keo từng được ca tụng vì tốc độ phát triển nhanh giờ đây để lại những vùng đất cằn cỗi. Việc trồng rừng kinh tế chủ yếu bằng 1-2 giống cây, trồng thuần dẫn đến hệ sinh thái đơn điệu, dễ bị dịch bệnh tàn phá.

Sâu bệnh tàn phá rừng trồng tại huyện Lục Ngạn.

Mấy năm gần đây, Bắc Giang liên tiếp xuất hiện dịch bệnh trên cây keo, bạch đàn, gây thiệt hại lớn như: Chết héo trên cây keo, bạch đàn tại Yên Thế, Lục Ngạn; sâu đục thân hại bạch đàn tại Lục Ngạn... Trong đó còn có loại bệnh chưa xác định được nguyên nhân. Theo Chi cục Kiểm lâm, một trong những nguyên nhân chính gây bệnh trên cây lâm nghiệp là do các chủ rừng canh tác nhiều chu kỳ đối với một loài cây trên cùng diện tích, từ đó phát sinh mầm bệnh ký sinh trong gốc, rễ và đất.

Trong nỗ lực phát triển rừng kinh tế để nâng cao thu nhập, nhiều hộ dân tại các huyện miền núi tỉnh Bắc Giang đã áp dụng cách làm đất toàn diện như: Phát rừng, sử dụng máy đào xới sâu cả lớp đất trên những sườn dốc cao. Ban đầu, phương thức này giúp tăng năng suất cây trồng nhưng lâu dài khiến đất đai trở nên bạc màu, rửa trôi, mất khả năng giữ nước và suy giảm rõ rệt đa dạng sinh học. Một thực tế còn tồn tại trong hoạt động trồng rừng kinh tế là việc dọn thực bì bằng cách đốt thảm thực vật tự nhiên trước khi tái trồng. Dù là giải pháp nhanh gọn, hành động tưởng đơn giản này lại gây nên nhiều tổn hại cho thiên nhiên và cuộc sống cộng đồng như: Phát thải khí nhà kính gây biến đổi khí hậu, đồng thời gia tăng nguy cơ cháy rừng ngoài ý muốn.

Nhiều vụ cháy rừng xảy ra khi người dân đốt thực bì sau khi khai thác rừng trồng sản xuất làm cháy lan sang các khu rừng khác, thậm chí là loại rừng khác. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, toàn tỉnh ghi nhận số vụ cháy rừng cao kỷ lục. Theo thống kê, trên địa bàn xảy ra 45 vụ cháy rừng với tổng diện tích cháy hơn 281 ha, thiệt hại 43 ha rừng (tăng 43 vụ và 42,6 ha rừng thiệt hại so với cùng kỳ năm trước); trong số này có 8,2 ha rừng tự nhiên và 34,8 ha rừng trồng.

Không chỉ gây tổn hại đến môi trường sinh thái, việc đốt thực bì còn tiềm ẩn nhiều rủi ro về an toàn tính mạng con người. Một ví dụ đau lòng vừa xảy ra tại xã Trí Yên (thành phố Bắc Giang), theo xác nhận của chính quyền địa phương, vào đầu tháng 6, một phụ nữ trong lúc phát quang, đốt thực bì tại khu rừng sau nhà, lửa bùng phát dẫn đến tử vong. Trước đó, tại Yên Thế cũng có trường hợp tử vong do đốt thực bì để chuẩn bị thực địa trồng rừng.

Quá trình phát triển rừng kinh tế mang đến những chuyển biến tích cực về mặt kinh tế, tạo thu nhập cho người dân và thúc đẩy chuỗi sản xuất lâm nghiệp song lại phải đánh đổi về ảnh hưởng môi trường và tài nguyên đất đai - những yếu tố nền tảng cho sự phát triển lâu bền. Do đó, rất cần một cái nhìn toàn diện và khoa học để đánh giá đầy đủ tác động của mô hình này, xây dựng giải pháp phát triển rừng kinh tế theo hướng bền vững, hài hòa giữa lợi ích trước mắt và giá trị lâu dài.

(Còn nữa)

Phía sau những cánh rừng kinh tế: Bài 1- No ấm nhờ rừng

LTS: Phát triển rừng kinh tế đã trở thành một hướng đi quan trọng, giúp cải thiện đời sống và giảm nghèo cho người dân, đặc biệt là tại các xã vùng cao. Tuy nhiên, phía sau bức tranh phát triển ấy đã phát sinh những hệ lụy. Chuyên đề này sẽ phân tích sâu về những rủi ro, nguy cơ tiêu cực xảy ra nếu phát triển rừng chỉ vì mục tiêu kinh tế mà không hài hòa với bảo vệ môi trường sinh thái.

Nguy cơ cháy rừng tại huyện Sơn Động vẫn ở cấp cực kỳ nguy hiểm

BẮC GIANG - Theo dự báo thời tiết của Đài Khí tượng thủy văn Bắc Giang và tổng hợp theo dõi của Chi cục Kiểm lâm Bắc Giang, đến ngày 26/4, tình hình thời tiết trên địa bàn tỉnh có khối không khí lạnh tăng cường nén rãnh áp thấp kết hợp với hội tụ gió trên cao gây mưa, mưa rào và dông rải rác (lượng mưa phổ biến từ 10-25 mm; riêng huyện Sơn Động có mưa, nhưng lượng mưa không đáng kể), kết hợp độ ẩm không khí và độ ẩm vật liệu cháy tăng cao. 

Lục Nam: Thu từ trồng rừng kinh tế ước đạt 350 tỷ đồng

BẮC GIANG - Theo Hạt Kiểm lâm huyện Lục Nam (Bắc Giang), 10 tháng năm 2024, toàn huyện khai thác hơn 1,7 nghìn ha rừng trồng; giá trị ước đạt 350 tỷ đồng, tăng 50 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2023.

Trồng rừng tập trung đạt hơn 130% kế hoạch

BẮC GIANG - Theo Chi cục Kiểm lâm Bắc Giang, thực hiện kế hoạch trồng rừng tập trung và trồng cây phân tán năm 2024, từ đầu năm đến nay, các địa phương trong tỉnh đã trồng được hơn 10 nghìn ha rừng tập trung, đạt 130,2% kế hoạch (tăng gần 2 nghìn ha so với cùng kỳ năm 2023).