Điều đó không chỉ được ghi chép trong ngọc phả, thần tích, thần sắc, bia ký... mà còn biểu hiện thông qua hệ thống di tích lịch sử, văn hóa ở các địa phương trong tỉnh như: Cụm di tích đình, nghè Lý Cốt, xã Phúc Sơn (Tân Yên), thờ nàng Giã đại Thần; đền Ngọc Lâm, xã Tân Mỹ (TP Bắc Giang) thờ Thánh Thiên công chúa; đình Đông Lâm thuộc xã Hương Lâm (Hiệp Hòa)...

Đình Đông Lâm, xã Hương Lâm, huyện Hiệp Hoà.

Ở đình Đông Lâm thờ thành hoàng là Linh Quang hiển ứng đại vương, Đô Giang linh ứng đại vương và Diên Nương công chúa dưới thời hai Bà Trưng đã có công dẹp quân Hán xâm lược. Theo bản thần tích đình Đông Lâm, ở đất Hiệp Hoà có ông Đặng Công Tiến vợ là Tạ Thị Đức muộn con bèn nuôi người cháu gái là Diên Nương. 

Đến gần 50 tuổi ông bà nằm mộng mà có thai, năm Quý Tỵ bà vợ sinh ra một bọc có hai người con diện mạo giống nhau, thiên chất sáng ngời. Ông bèn đặt tên người anh là Quang, em là Đô. Ngay từ nhỏ hai anh em đã biết lễ nghĩa, 13 tuổi tinh thông võ nghệ được nhiều sĩ tử tôn xưng là Thần đồng xuất thế. Sau khi cha mẹ mất hai ông cùng Diên Nương đến trại Đông Lâm (Hiệp Hoà) truyền dạy văn tự cho nhân dân trong vùng. Vừa được một năm thì có Tô Định mang quân đến xâm chiếm bờ cõi.

Sử sách còn ghi nhận vào tháng Hai năm Canh Tý (năm 40), Trưng Trắc cùng em gái là Trưng Nhị phát động khởi nghĩa ở cửa sông Hát (thuộc địa phận huyện Phúc Thọ, Hà Nội ngày nay) chống lại ách thống trị của nhà Đông Hán. Dưới sự lãnh đạo của Hai Bà Trưng, các cuộc khởi nghĩa ở nhiều địa phương thống nhất thành một phong trào nổi dậy rộng lớn. 

Hai ông Quang, Đô và em gái là Diên Nương đứng lên kết nạp hào kiệt được 2.000 người tiến về đồn Trưng Nữ xin đi giết giặc. Hai ông được phong làm Đô uý, Diên Nương làm tiền thân hiệu Nhật gian tiến binh kết thành đội ngũ phá giặc Tô Định thu về thắng lợi.

Hai Bà Trưng chiếm lại 65 thành khôi phục toàn cõi Nam Bang lên ngôi lấy hiệu là Trưng Vương. Tại vị được 3 năm, Mã Viện trở lại xâm chiếm nước ta, Trưng Vương giao cho hai ông (Linh Quang, Đô Giang) đem tướng binh giữ cửa ải chặn quân Hán. Thế giặc mạnh, hai ông bèn dẫn quân trở về trại Đông Lâm. Diên Nương cũng được xuất quân phá vòng vây giặc. Thế giặc mạnh, ba anh em đến gần bến sông ngửa mặt lên trời mà kêu rằng: Bề tôi phụng sự quân vương một lòng sống chết, nào ngờ cơ đồ cho ta chỉ đến đây thôi. Sau đó cùng lao xuống tự vẫn để khỏi rơi vào tay giặc.

Ghi nhớ công lao, trại Đông Lâm tu sửa miếu điện phụng thờ Linh Quang, Đô Giang và Diên Nương. Đến các đời vua sau phong hai ông là Đương cảnh thành hoàng linh trật chi Thần.

Đình Đông Lâm được xây dựng từ lâu đời. Đến thế kỷ XVII vào năm 1637 làng Hương Lâm đã được ban tặng sắc phong cho các vị Thần được thờ ở đình.

Bình đồ kiến trúc ngôi đình kiểu chữ đinh gồm toà đại đình có 3 gian, 2 chái với 4 mái đao cong nối toà hậu cung. Lòng đình rộng, liên kết khung vì mái với 6 hàng chân cột gỗ lim chắc khoẻ được gắn kết với nhau bởi hệ thống hoành, xà tạo vì mái. Hệ thống các vì mái được liên kết theo kiểu thượng con chồng, hạ kẻ, cốn, vì kèo cột ván. Trong đình còn bảo lưu được nhiều mảng chạm khắc đẹp có giá trị nghệ thuật của thời Lê Trung hưng (thế kỷ XVII- XVIII).

Ngoài giá trị kiến trúc nghệ thuật, đình Đông Lâm còn bảo lưu được nhiều tài liệu, hiện vật giá trị như ngai thờ, bài vị, bộ kiệu song hành, bản ngọc phả, sắc phong cổ, ngựa thờ, bát hương, một số cổ vật có liên quan đến di chỉ khảo cổ học Đông Lâm như lọ gốm thời Hán, mũi tên đồng, lưỡi rìu đồng, thời Bắc thuộc, tiền đồng, mảnh vỡ đầu rồng đất nung thời Lê (thế kỷ XVII)…

Đình Đông Lâm là trung tâm sinh hoạt văn hoá tín ngưỡng, nơi tổ chức lễ hội truyền thống của nhân dân địa phương. Hội lệ hằng năm tổ chức ngày 3 đến ngày 6 tháng Giêng âm lịch. Theo bản văn tế thần lưu giữ tại đình làng, các ngày sự lệ cùng nghi thức cúng tế ở địa phương được ghi khá chi tiết và đầy đủ. Theo đó ngày 3 tháng Giêng, ngày sinh Thánh, làm lễ tế tại đền mộ Tổ. 

Ngày 5 tháng Giêng lễ đại lệ kỳ phúc. Ngày 12 tháng 8 - ngày hoá Thánh làm lễ tế tại đình. Ngày 10 tháng 9, lễ tướng quân xuất trận và tảo lễ Thánh phụ, Thánh Mẫu. Với giá trị tiêu biểu trên, đình Đông Lâm đã được xếp hạng là di tích Kiến trúc - nghệ thuật cấp tỉnh từ năm 2003.

Phó Chủ tịch nước dự Lễ đón nhận Bằng di tích Quốc gia đặc biệt đền - chùa - đình Hai Bà Trưng

Sáng 28/5, thành phố Hà Nội trang trọng tổ chức Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt đền - chùa - đình Hai Bà Trưng (phường Đồng Nhân, quận Hai Bà Trưng). Phó Chủ tịch nước Đặng Thị Ngọc Thịnh đã tới dự buổi lễ và trao Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt đền - chùa - đình Hai Bà Trưng cho thành phố Hà Nội và quận Hai Bà Trưng.

Kỷ niệm 1.980 năm khởi nghĩa Hai Bà Trưng

Ngày 30-1 (tức mùng 6 tháng Giêng âm lịch), tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Đền Hai Bà Trưng (huyện Mê Linh, Hà Nội), Thành ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hà Nội tổ chức trọng thể Lễ kỷ niệm 1.980 năm khởi nghĩa Hai Bà Trưng (40-2020) và khai mạc Lễ hội đền Hai Bà Trưng xuân Canh Tý năm 2020.

Tài quân sự của Thánh Thiên công chúa

(BGĐT) - Thánh Thiên là một nữ tướng trong cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40-43 sau Công nguyên). Bà từng chiến đấu và hy sinh tại bến Ngọc thuộc thôn Ngọc Lâm, xã Tân Mỹ (TP Bắc Giang) ngày nay.

Đồng Ngọc Dưỡng