Vợ chồng Đại tá Mikhail Mukasey - Elizaveta Mukasey và hai con.

Cặp đôi hoàn hảo

Đại tá Mikhail Mukasey tròn 100 tuổi vào ngày 13-8-2007. Tên tuổi Đại tá Mikhail không chỉ nổi tiếng trong lĩnh vực tình báo mà còn là nhân vật nguyên mẫu trong ngành công nghiệp “nghệ thuật thứ 7” cho những bộ “phim tấn” được nhiều người mến mộ, trong khi vợ ông là nữ diễn viên, đạo diễn tài năng. Cũng phải nói thêm, phụ nữ Nga khi lấy chồng thường đổi sang họ chồng nên mới có tên gia đình Mukaseys (thêm chữ s).

Mikhail Mukasey sinh tháng 8-1907 tại làng Zamostie thuộc Belarus trong gia đình làm nghề cơ khí và lò rèn. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông đến Leningrad làm việc tại Nhà máy đóng tàu Baltic và tích cực tham gia công tác xã hội, gia nhập Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1929. Mikhail sau đó thi đỗ Đại học tổng hợp Leningrad (nay là St. Petersburg). Trong thời gian này, ông quen một phụ nữ tên Liza (tên thân mật của Elizaveta) lúc đó là sinh viên Khoa Sinh thuộc Đại học Tổng hợp Leningrad. Sau khi tốt nghiệp, Mukasey được gửi đi tu nghiệp thêm tại Viện Đông phương học Leningrad, nơi ông có dịp học thêm tiếng Anh và tiếng Bengal. Năm 1937, Mukasey cùng một số thanh niên xuất sắc khác nhận triệu tập tới gặp Ủy viên Bộ Chính trị Georgi Malenkov và được giao nhiệm vụ đi học tại Trường tình báo thuộc Bộ Tổng tham mưu quân đội Xô - Viết 

Theo trang tin Rt.com của Mỹ, Elizaveta Mukasey là nữ tình báo viên hoạt động hơn nửa thế kỷ ở nước ngoài cho Ủy ban An ninh Quốc gia (KGB). Bà sinh năm 1912 tại Ufa (nay là thủ đô của Cộng hòa Bashkortostan) sau chuyển đến sống tại Uzbekistan, tốt nghiệp Khoa Sinh thuộc Đại học ở Leningrad. Với những người hàng xóm và bạn bè, Elizaveta Mukasey chỉ là một bà nội trợ thuần túy với công cụ quen thuộc là một chiếc máy hút bụi nhưng chính công cụ này lại là một thiết bị tình báo vô cùng hợi hại. 

Tiếng tăm của một điệp viên chỉ được biết đến nhờ kết cục không ai muốn, đó là khi bị lộ. Vinh quang đối với họ có lẽ chỉ là sự xuất hiện trên các giá trưng bày của Viện Bảo tàng lịch sử tình báo đối ngoại tại Yasevev”. Đại tá Mikhail Mukasey.

Tháng 7-1939, Mikhail Mukasey được cử đến Los Angeles công tác với cương vị Phó lãnh sự Liên Xô tại Mỹ. Cùng đi có vợ Elizaveta, con gái Ella 4 tuổi và con trai Tolia. Nhiệm vụ chính của Mikhail là tổ chức các sự kiện văn hóa như chiếu phim, hòa nhạc, dạ hội... để tuyên truyền văn hóa, thu hút mối quan tâm của người Mỹ đối với Liên Xô. Chính xác hơn là qua các hoạt động văn hóa, giúp  Mikhail và vợ thâm nhập sâu vào giới văn nghệ sĩ để thu thập thông tin tình báo.

Nhờ thiên hướng bẩm sinh và khả năng ngoại giao, cặp đôi Mukasey đã nhanh chóng phát triển được nhiều mối quan hệ thân tình với những nhân vật VIP trong giới văn nghệ sĩ Mỹ, như nhà văn Theodore Dreiser, người từng được đề cử giải Nobel văn học, nhạc sĩ Leopold Stokovski, danh hài Charlie Chaplin, ngôi sao điện ảnh Mary Pickford, Douglas Fairbanks và “cha đẻ” của chuột Mickey, Walt Disney nổi tiếng cùng nhiều người khác.

Các thông tin vợ chồng Mukasey thu thập vô cùng giá trị, được Moscow đánh giá cao, đặc biệt giúp cho cơ quan an ninh Liên Xô phân tích chính xác hành động của người Nhật đối với Liên Xô. Nguồn tin của Mukasey đã giúp trung ương thẩm định các nguồn tin tình báo khác, kể cả nguồn tin thu được từ Tokyo, rằng Nhật Bản chưa có ý định tuyên chiến với Liên Xô. Điều này giúp Bộ Tổng tham mưu Hồng quân điều chuyển nhiều sư đoàn quan trọng từ Viễn Đông sang phía tây để bảo vệ thủ đô Moscow trước sự tấn công của phát xít Đức. Ngoài thông tin tình báo, nhờ mối quan hệ với giới văn nghệ sĩ mà nhà quay phim Anatoly Mukasey (tức Tolia, con trai của Mikhail Mukasey khi sang Mỹ còn rất nhỏ) đã trở nên yêu nghề hơn. Đặc biệt là ảnh hưởng từ danh hài Charlie Chaplin và nhà văn Theodore Dreiser nổi tiếng. Anatoly Mukasey chính là người đã cho ra đời nhiều bộ phim nói về cha mình những năm sống tại Mỹ và tại các nước phương Tây.

Nhiều kinh nghiệm, giỏi ngoại ngữ 

Theo yêu cầu của công việc, cuối năm 1943, gia đình Mukaseys trở về Moscow để đảm nhận việc huấn luyện tình báo, đào tạo các điệp viên tương lai phục vụ hoạt động ở hải ngoại. Sở dĩ, Mukasey được giao nhiệm vụ này là do ông có nhiều kinh nghiệm, giỏi ngoại ngữ. Tuy nhiên, vài năm sau đó, do tình hình mới, gia đình Mukaseys lại tiếp tục nhận nhiệm vụ hoạt động tại các nước Tây Âu. Với mật danh Zefir và Elza, gia đình Mukaseys có nhiệm vụ thu thập thông tin tình báo gửi về Lubianka (trụ sở KGB). Zefir và Elza nhận thông tin từ các tổ điệp báo, chuyển về Moscow và chuyển ngược lại các chỉ thị và hướng dẫn từ Lubianka cho các nhóm điệp viên này. Đây là công việc tỉ mỉ, chính xác và hết sức thận trọng, chỉ một sai sót nhỏ hay có sự phản bội có thể phá vỡ cả một hệ thống và trả giá bằng tính mạng của đồng đội. Thậm chí, có người khi qua đời ở đất khách quê người vì bệnh tật vẫn phải ra đi bằng cái tên giả. Tiếp đó, theo yêu cầu của trung tâm, Zefir và Elza lại chuyển địa bàn sang một quốc gia ở châu Mỹ, thực thi một loạt nhiệm vụ đặc biệt khác và sau đó quay về nước tiếp tục công việc đào tạo, truyền cho họ những kỹ năng và kinh nghiệm quý báu hai người đã thu thập được. 

Đại tá Mikhail Mukasey.

Năm 2004, Mikhail và Elizaveta được phép xuất bản cuốn hồi ký Zefir và Elza: Những điệp viên chưa bị lộ (Zefir and Elza: Undercover Agents). Theo cuốn sách, tác giả không tiết lộ những bí mật quan trọng nhưng tình tiết đoạn dây điện dài 12 m nối từ máy hút bụi với ổ cắm của nữ nhân viên điện đài Elza chính là ăng-ten của đài thu phát vô tuyến. “Cuối cùng, chúng tôi cũng đã được phép tiết lộ một phần những công việc đã làm, trong đó có chi tiết liên quan đến máy hút bụi”, Mukasey đề cập trong buổi ra mắt ấn phẩm nói trên với kênh truyền hình Vesti TV của Nga. Cũng trong ấn phẩm nói trên, hai đồng tác giả còn đề cập nhiều tình tiết thú vị khác, như việc họ tẩy xóa những dòng chữ trên tấm hộ chiếu Thụy Sĩ bằng nước khoáng, cho đến vô số tai nạn nghề nghiệp khi mới vào nghề, khi Mikhail Mukasey đến Mỹ để thay một đồng nghiệp bị lộ chỉ vì chữ ký trên biên lai khi giặt quần áo cho đến việc cưới vợ cho con trai trong khi đang mang tên giả. Và cũng do bận công việc nên vợ chồng Mikhail và Elizaveta đã cưới vợ gả chồng cho hai con trong cùng một thời điểm trước khi hai người quay về địa bàn hoạt động. Do đặc thù công việc, lễ tiễn đưa cũng được tổ chức theo một nghi thức rất đặc biệt. Các con của ông bà ngồi trong xe ô tô kính đen đậu ven đường nhìn theo cha mẹ bước lên cầu thang máy bay cho đến khi người cha nhấc nhẹ mũ cùng ánh mắt nhìn sang hướng khác. Đây cũng chính là cách tạm biệt người thân của các sĩ quan tình báo KGB hoạt động không chính danh thời Chiến tranh lạnh.

Con trai Mikhail là Anatoly Mukasey - một nhà quay phim tài ba, yêu nghề. Khi còn nhỏ anh rất ngưỡng mộ cha mẹ cùng nghề của hai người nhưng Mikhail và Elizaveta không muốn con nối nghiệp và mong rằng con cái cần được học hành đầy đủ hơn. Sau này, nhờ Anatoly Mukasey mà sự nghiệp của vợ chồng Mikhails và những sĩ quan tình báo Xô-Viết khác được nhiều người biết đến, đặc biệt là chiến công và sự hy sinh thầm lặng của họ. 

Mikhail Mukasey qua đời tháng 8-2008, đúng sáu ngày sau lễ mừng thọ 101 tuổi còn Elizaveta Mukasey mất sau cụ ông một năm, hưởng thọ 97 tuổi. Đại tá Mikhail Mukasey đã được thưởng Huân chương Cờ đỏ, Sao đỏ, Chiến tranh vệ quốc vĩ đại...

Kim Hùng (Theo Net/RTC/NYT/IC)