Ngược trở lại trường kỳ dựng nước, bên cạnh các điểm di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh nổi tiếng như: Chùa Vĩnh Nghiêm, Bổ Đà, thành Xương Giang, những năm gần đây, giới khảo cổ học tiếp tục khai quật, đánh thức nhiều di chỉ cổ trên địa bàn như Đông Lâm - Hương Lâm (Hiệp Hòa), Phúc Sơn (Tân Yên), An Thượng (Yên Thế); huyện Lục Nam có chùa Bình Long - Bát Nhã (Huyền Sơn), Mã Yên (Bắc Lũng), Đám Trì (Lục Sơn)...; huyện Lục Ngạn có chùa Hà (Hồng Giang), Cầu Từ (Phượng Sơn), Am Vãi (Nam Dương); huyện Sơn Động có An Châu, Khe Táu (Yên Định)… 

Nét cổ kính chùa Vĩnh Nghiêm.

UBND tỉnh đã ban hành kế hoạch triển khai công tác khảo cổ trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2020-2025, không chỉ đưa lại nhận thức mới về đất cổ quê hương mà còn góp phần nâng cao niềm tự hào, ý thức bảo vệ di sản quá khứ, tuyên truyền, quảng bá đáp ứng nhu cầu đời sống tinh thần của nhân dân và phát triển du lịch.

Góp công kiến tạo nên truyền thống văn hóa Bắc Giang xưa và nay trước hết có cư dân bản địa và lớp lớp những thế hệ “Bắc Giang hóa”, đến mở đất lập trại; những quan lại, văn thần võ tướng gắn bó, lập công tích trên đất Bắc Giang; những người ngang qua đất Bắc Giang mà cảm mến, để lại lời ca, bản nhạc, bức họa, trang văn lưu truyền hậu thế.

Trên nền tảng quan hệ xã hội và giao lưu văn hóa đã sớm hình thành các làng dân ca quan họ vùng Bắc sông Cầu độc đáo. Mặt khác, cư dân thôn bản và tộc người vùng cao đã xuất hiện nhiều làn điệu dân ca giao duyên vẫn còn tỏa sáng như: Sình ca của đồng bào Cao Lan, Sắng cộ của đồng bào dân tộc Sán Chí, Soọng cô của dân tộc Sán Dìu; Then và Soong hao của người Tày, Nùng… Vùng đất Bắc Giang cũng sớm định hình truyền thống khoa bảng dưới thời phong kiến, qua hơn 800 năm có 66 người đỗ đại khoa, từ tiến sĩ đến trạng nguyên.

Có thể thấy, trong tổng thành các bộ môn văn hóa Bắc Giang thì riêng văn học để lại dấu ấn thực sự rõ nét với hệ thống di sản văn bia và thư tịch Hán Nôm. Ngay từ thời Lý, sách “Thiền uyển tập anh” đã chép chuyện sư Ẩn Không “trước ở Lạng Châu, huyện Na Ngạn. Người đương thời thường gọi là Đại sư Na Ngạn". Sang thời Trần, cả ba vị tổ Trúc Lâm (Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang) đều từng qua chùa Vĩnh Nghiêm an cư kết hạ, thuyết pháp, giảng đạo. 

Khách quốc tế tham quan Khu di tích địa điểm Chiến thắng Xương Giang (TP Bắc Giang).

Văn học Bắc Giang từ thế kỷ XV gắn với cuộc kháng chiến chống quân Minh, danh nhân văn hoá, anh hùng giải phóng dân tộc Nguyễn Trãi (1380-1442) đã có "Thư dụ thành Bắc Giang" và hai lần viết "Thư dụ thành Xương Giang", đồng thời những địa danh Lạng Giang - Xương Giang - Cần Trạm cũng vang lên trong bản hùng ca "Bình Ngô đại cáo" bất hủ. 

Tiếp theo, hoàng đế thi nhân Lê Thánh Tông (1442 - 1497) có hai bài thơ tứ tuyệt đề vịnh cảnh Xương Giang: "Trú Long Nhãn" (Nghỉ ở Long Nhãn), "Trú Xương Giang" (Nghỉ ở Xương Giang). Đương thời, danh sĩ Bắc Giang là Thân Nhân Trung, Ngô Văn Cảnh đã có tên trong danh sách 28 thành viên hội Tao đàn. 

Ngay sau đó có thêm các tác giả như Trạng nguyên Giáp Hải còn để lại "Tuy bang tập" cùng một số bài biểu tạ ơn, bi minh, thơ chữ Hán và bài thơ Nôm "Cao lâu tỳ bà". Chặng đường từ nửa cuối thế kỷ XIX, Lê Quý Đôn (1726-1784) có thơ đề vịnh Bắc Giang như "Độ Xương Giang" (Qua bến Xương Giang), "Trấn doanh kỳ vũ" (Cầu mưa ở dinh trấn thủ)… 

Khoảng một thế kỷ sau xuất hiện nhà thơ yêu nước Nguyễn Cao (1837-1887) với các bài thơ "Trùng du Tuyết sơn đăng Bảo Đài" (Lại dạo chơi núi Tuyết trèo lên Bảo Đài), "Tặng Vĩnh Nghiêm tự tăng" (Tặng nhà sư chùa Vĩnh Nghiêm)...

Bước sang thế kỷ XX, Bắc Giang góp thêm nhiều cây bút xuất sắc như: Tương Phố, Lê Văn Trương, Bùi Huy Phồn, Xích Điểu, Trịnh Như Tấu, Nguyên Hồng, Hoàng Cầm, Anh Thơ, Thái Duy, Lê Đạt, Lê Bầu, Đỗ Chu, Nguyễn Quang Hà, Đỗ Nhật Minh, Trần Ninh Hồ, Anh Vũ, Duy Phi... (trong đó có ba vị được nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật). Từ giai đoạn đổi mới đến nay, một thế hệ văn sĩ Bắc Giang đang giữ vị trí chủ công, tiếp tục có thêm nhiều tác phẩm mới.

Vào đúng những tháng ngày chuẩn bị sang xuân năm mới, Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ ba đã được tổ chức theo định hướng “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” (Hồ Chí Minh). 

Đây cũng là hội nghị chuyên về văn hóa sau 35 năm đất nước đổi mới, mở rộng giao lưu, hội nhập, phát triển. Qua một phần ba thế kỷ, nhiều vấn đề văn học, nghệ thuật đã được nhận thức lại, góp phần bù lấp các khoảng trống văn hóa sử.

Trước hết, các tác giả, tác phẩm, trào lưu văn học dưới thời thực dân nửa phong kiến giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX cơ bản đã được khôi phục, nghiên cứu, xuất bản và giảng dạy rộng rãi trong nhà trường. Rất nhiều tác phẩm của người Bắc Giang và viết về Bắc Giang nửa đầu thế kỷ XX đang rất cần được sưu tập, xuất bản. 

Tiếp đó, hầu hết di sản nhạc bolero (nhạc vàng) đã chính thức xuất hiện trở lại và trở thành chuyện đời thường trong nhiều chương trình truyền hình, giới thiệu danh ca, thi tìm kiếm thần tượng, tài năng. 

Trong bối cảnh chung ấy đặt cho các nhà quản lý, giới nghiên cứu, văn nghệ sĩ Bắc Giang nói riêng, cả nước nói chung cần nâng cao nhận thức và không để tụt hậu so với mặt bằng công chúng, tiếp tục phát huy tinh thần đổi mới, tiếp nhận phù hợp, thỏa đáng những định hướng tư tưởng nghệ thuật yêu nước, tiến bộ, tiếp xúc đồng đại với thế giới Âu - Tây hiện đại.

Trong viễn cảnh mới, “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay” (Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng), văn hóa Bắc Giang bước sang trang mới, cùng cả nước hướng đến hội nhập, phát triển. 

Một mặt, các giá trị di sản truyền thống tiếp tục được khai thác, tôn tạo, bù lấp các khoảng trống văn hóa quá khứ; mặt khác, thực hiện giao lưu, tiếp nhận các nền văn hóa tiến bộ bốn phương trên tinh thần đổi mới, phát huy sức mạnh dân tộc, thời đại. Mùa xuân quê hương góp phần thúc đẩy, mở đường, soi đường cho văn hóa truyền thống Bắc Giang tiến về phía trước…

PGS.TS Nguyễn Hữu Sơn 

Lễ hội Tiên Lục - di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

(BGĐT) - Tiên Lục (Lạng Giang) là vùng đất trung du giàu truyền thống lịch sử, văn hóa nằm gần kề bên dòng sông Thương thơ mộng. Nơi đây, từ xa xưa đã có dấu chân của con người cư trú, các dòng họ tụ cư đông đúc. 

Nét đẹp văn hóa người Mường

 

Hai lễ hội của Bắc Giang được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

(BGĐT) - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa ban hành quyết định về việc công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trong đó tỉnh Bắc Giang có Lễ hội Tiên Lục và Lễ hội vật cầu nước làng Vân được công nhận.