Chị Đỗ Thị Dương (vợ anh Thịnh) thực hiện thao tác ngắm bắn nỏ.

Biểu trưng tinh thần thượng võ

Anh Nguyễn Văn Thịnh (SN 1970) ở bản Bình Minh, xã Đồng Vương là một trong số ít người ở huyện Yên Thế còn biết làm tên, nỏ. Trò chuyện với chúng tôi, anh tâm sự: Lên 10 tuổi đã được các cụ người dân tộc Dao truyền dạy cách làm nỏ. Lứa tuổi như anh trước đây có rất nhiều người đam mê môn này. Trai bản thường khoác nỏ lên rừng săn bắt chim thú; vào ngày hội, dịp Tết thì rủ nhau ra bãi đất trống dựng bia bắn để phân tài cao thấp... Theo lời kể của một số cụ cao niên ở bản Bình Minh, trong cuộc khởi nghĩa Yên Thế, binh sĩ thường dùng nỏ để hạ kẻ thù. 

Khi dùng nỏ cần tuân thủ các nguyên tắc để bảo đảm an toàn. Các cụ xưa đã dặn dò rất kỹ, khi bắn chim trên cao phải nhìn thấy ánh sáng mặt trời, bắn dưới thấp phải nhìn thấy đất mới tránh được những tai nạn đáng tiếc. Cự ly tối đa của nỏ là 150m nên nếu không cẩn thận rất dễ gây nguy hiểm cho người khác".  Anh Nguyễn Văn Thịnh

Ở Yên Thế có nhiều người biết chơi nỏ nhưng không phải ai cũng tự làm được thứ vũ khí này. Anh Thịnh từng làm thợ mộc nên tiếp thu nhanh chóng. Hiện mỗi năm anh làm khoảng 10 chiếc cung cấp cho Ban CHQS huyện Yên Thế, các xã trong huyện tổ chức hội thi bắn nỏ tại lễ hội hay tập luyện, thi đấu tại các kỳ đại hội TDTT và dùng cho huấn luyện lực lượng dân quân tự vệ. Cứ gần đến lễ hội, nhiều tổ chức, cá nhân lại đến gia đình anh đặt mua tên nỏ, nhờ chỉnh dây. Không ít người còn có thú vui treo nỏ trong nhà làm vật trang trí với mong muốn lưu giữ những kỷ niệm xưa. 

Để làm được một cây nỏ, anh Thịnh phải vượt qua mấy ngọn đồi chặt cây móc rừng làm thủ nỏ. Gỗ móc rừng có ưu điểm cứng như sừng trâu, vân gỗ xoắn quyện vào nhau nên rất bền và dai, không bị cong vênh hay nứt. Sau khi lấy được gỗ phải bào nhẵn, gọt tỉa, cân chỉnh rãnh tên cho thẳng, sắc cạnh. Cánh nỏ làm bằng loại tre đực già phơi khô và mất rất nhiều công để uốn cong sao cho có sức đàn hồi tốt. Nếu cánh nỏ không chuẩn, chỉ bắn được vài lần là lực yếu dần và không chính xác. Tên được vót từ cây mai già, chọn phần thân cây tiếp xúc với ánh nắng mặt trời mới cứng. Làm dây nỏ là công đoạn mất khá nhiều thời gian. Để dây chắc, bền, dẻo và có lực mạnh cần lựa chọn xơ cây gắm se thành từng sợi nhỏ rồi tết thành một sợi lớn.

Môn thi đấu trong các kỳ đại hội thể thao

Cầm trên tay cây nỏ và mũi tên, anh Thịnh cho biết với cự ly khoảng 20m thì nỏ cơ bản ngắm đâu trúng đấy. Nói rồi anh giương nỏ lên ngang mặt, nheo mắt nhắm vào tấm bia phía trước, mũi tên vùn vụt xuyên qua bia, cắm vào thanh tre đỡ phía sau. Kinh nghiệm cho thấy, trước khi bắn phải dấp nước cho ướt dây nỏ, sức bắn sẽ mạnh hơn. Không chỉ làm nỏ, anh Thịnh còn là huấn luyện viên cho nhiều học sinh, vận động viên tham dự các giải bắn nỏ trong huyện đạt thành tích cao. “Các thành viên trong nhà tôi đi thi thường giành giải cao. Vài năm trước, vợ tôi đoạt giải Nhất hội thi bắn nỏ toàn tỉnh tổ chức vào Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang", anh Thịnh kể. Với người bình thường không được rèn luyện thì chỉ riêng việc lên dây nỏ cũng đã rất khó khăn, ngoài sức khỏe còn cần kỹ thuật. Phụ nữ chân yếu tay mềm phải dùng hai chân cùng tay và cơ bụng để lên dây, còn nam giới khỏe hơn chỉ cần lên dây bằng tay kết hợp cơ bụng. Tại lễ hội Yên Thế năm nay, con trai anh Thịnh là Nguyễn Văn Lộc (24 tuổi) cũng đi thi và góp phần giúp xã Đồng Vương đoạt giải Nhất toàn đoàn. 

Ngoài được tổ chức trong dịp lễ hội, bắn nỏ còn được xem là môn thi đấu quan trọng tại Đại hội TDTT cấp huyện. Theo ông Triệu Văn Phượng, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện, lịch sử ghi nhận, vùng đất Yên Thế vốn nổi danh với truyền thống thượng võ, là nơi có nhiều anh hùng xả thân vì việc nghĩa. Trước đây một số trường học trên địa bàn có dạy bắn nỏ nhưng nay không còn. 

Tuy trong chương trình thi đấu Đại hội TDTT của tỉnh không có môn bắn nỏ nhưng nhằm bảo tồn, gìn giữ môn thể thao đặc trưng, các kỳ Đại hội TDTT của huyện vẫn đưa bắn nỏ vào thi đấu với sự tham gia của 21 xã, thị trấn. Ban CHQS huyện cũng đưa bắn nỏ vào nội dung huấn luyện dân quân tự vệ.

Nguyễn Hưởng