Tôi băn khoăn nhiều trước khi viết lá thư này để gửi tới quý Thầy, Cô. Bởi lẽ, cũng là một giáo viên, nên tôi phần nào hiểu được những khó khăn trong công việc của các đồng nghiệp mình. Mặt khác, tôi lại không phải là một giáo viên môn ngữ văn (để ngắn gọn và tỏ lòng tôn trọng, trong thư tôi xin phép gọi là môn Văn) nên lá thư này là một cách tỏ lòng của một người không hẳn ngoại đạo, nhưng cũng không hoàn toàn trong cuộc.

Thưa các Thầy, Cô!

Cái gốc học từ ngàn xưa của nước Việt Nam ta vốn là học Văn. Các môn Toán - Lý - Hóa - Sinh, ... chỉ mới xuất hiện trong vòng trăm năm trở lại đây. Mỗi người trong số chúng ta đều đã từng đi học và khi nhớ lại thời Phổ thông của mình thường chỉ nhớ đến Cô (Thầy) giáo dạy môn Văn của mình (và giáo viên chủ nhiệm, nếu giáo viên đó quả thật là đáng nhớ).

Câu hát quen thuộc: "... Khi đến trường, Cô giáo như Mẹ hiền..." và danh xưng "Người kỹ sư tâm hồn" chính là để và chỉ để dành cho các Thầy, Cô - những người dạy môn Văn. 

Lẽ ra tôi không viết lá thư này nếu hàng ngày, hàng giờ tôi không đọc thấy, nghe thấy, nhìn thấy những lỗi chính tả, lỗi hành văn, lỗi ngữ pháp, lỗi dùng từ,... nhan nhản: trong các bài diễn văn, trên vô tuyến, trong các trang sách, các tờ báo, các biển hiệu,... và ngay cả trong trường học. Tôi thật đau lòng khi thấy có cháu đi học thêm một buổi chỉ để chép lại hai bài văn mẫu mà câu được, câu mất rồi về nhà ra rả học thuộc. Nhưng khi được hỏi về những điều viết trong bài văn đó thì cháu chẳng biết gì.

Lẽ ra tôi không viết lá thư này nếu tôi chưa từng thấy một thông báo (mà tôi gọi là "kiệt tác của những dấu hai chấm (:)" ) trên bảng tin của một trường THPT; nếu tôi chưa từng xem một tấm biển trên đó ghi một câu danh ngôn mà ghi chú tên tác giả là P. Lato (thực ra là Plato); nếu tôi chưa từng đọc sổ tự học và bồi dưỡng của một cô giáo dạy môn Văn mà dưới một câu trích dẫn viết tên tác giả là VITO HUGO VANHAOPHA ; ....

Lẽ ra tôi không viết lá thư này nếu tôi không nhớ lại thời mình đi học. Tôi rất may mắn là năm cấp II được học văn với hai Cô giáo, như hai người mẹ, đã truyền cho tôi tình yêu với văn chương và lòng ham mê đọc sách mà tôi còn giữ mãi đến tận bây giờ và truyền lại cho con, cháu mình. Thời kỳ đó, cô trò tôi chỉ có tờ tạp chí Văn nghệ Quân đội và tờ báo Văn nghệ. Rất hiếm khi có sách. Nếu có thì chỉ là những cuốn sách được in trên giấy đen sì mà chúng tôi phải đọc dưới ánh sáng của ngọn đèn dầu hỏa thời chiến tranh. Tôi viết thư này như một lời tri ân với các Cô giáo của mình, với một thời mê đắm của mình.

Lại nhớ đến ngày các con tôi đi học. Tôi đã phải cùng học văn, cùng thuộc các bài thơ, cùng đọc, phân tích các tác phẩm,... với con mình.

Lại nhớ những lần trao đổi, khi thẳng thắn, căng thẳng, lúc chân tình, thấu hiểu với các Thầy, Cô là những đồng nghiệp của mình về cách dạy môn Văn trong trường Phổ thông. Tôi viết thư này như một sự nối tiếp những cuộc trò chuyện đó.

Thưa các Thầy, Cô! 

Tôi không hề kỳ vọng mọi học sinh khi lớn lên sẽ là các nhà văn, nhà thơ - Bởi theo tôi, các nhà văn, nhà thơ chỉ được sinh ra chứ không được tạo nên. Tôi cũng không mong muốn tất cả chúng đều trở thành các nhà nghiên cứu, phê bình văn học hay những nhà ngôn ngữ học. Tôi chỉ cầu mong các Thầy, Cô cho chúng những kiến thức của môn Văn đủ dùng trong cuộc đời này và nếu có thể, may mắn ra, thì biết cảm nhận văn học, biết ham mê đọc sách, biết chắt lọc ra từ những cuốn sách của các nhà văn, nhà thơ, nhà tư tưởng, nhà hiền triết... mà các Thầy, Cô đã hướng dẫn, khuyến khích chúng đọc, những bài học cho bản thân mình, để trở thành con người tốt hơn, nhân ái hơn, có ích hơn. Tôi cầu mong các Thầy, Cô dạy cho học trò một môn Văn mà ngoài việc là công cụ sử dụng trong cuộc sống hàng ngày sau này, còn là chỗ dựa về tinh thần, là chốn bình yên, là nơi tìm về, là chỗ nghỉ ngơi trong cuộc đời này.

Bởi vậy, xin các Thầy, Cô trước hết dạy cho học sinh biết nghe, biết đọc, biết nói, biết viết. Nghe và đọc hiểu, hiểu đúng, hiểu chính xác những gì mà người nói, người viết muốn chuyển đến cho mình. Nói và viết đúng, đúng chính tả và đúng ngữ pháp, chuyển tải đúng, chính xác những gì mình muốn thông báo. Hãy dạy các con biết viết một lá đơn, một lá thư, kể một câu chuyện, nói một lời yêu thương, thông báo một sự việc, nói một lời chối từ... mà người nghe, người đọc có thể hiểu được đúng ý người nói, người viết.

Xin các Thầy, Cô dạy cho học sinh tình yêu văn, thơ qua việc đọc sách. Hãy dạy các con kỹ năng đọc sách và khả năng tự học từ sách. Hãy để sách thế chỗ Thầy, Cô trong suốt cuộc đời sau này của các con. Bởi dù có yêu thương đến đâu, các Thầy, Cô cũng không thể theo học trò mãi được.

Bởi vậy, xin các Thầy, Cô cũng nên có lòng yêu sách, chịu khó đọc sách. Không những chỉ đọc những cuốn sách bắt buộc phải đọc trong chương trình Phổ thông mà xin Thầy, Cô hãy đọc tất cả những gì có thể đọc. Đọc, để tự nâng cao mình, tự hoàn thiện mình! Đọc, để hướng dẫn học trò đọc.

Trong chừng mực nào đó, xin các Thầy, Cô hãy dạy cho học sinh, có thể không phải là cho tất cả (bởi không phải tất cả đều có được năng lực cảm thụ văn chương như nhau), những kiến thức ban đầu về sáng tạo văn học (cách ghép vần, những quy tắc của các thể loại thơ, cấu trúc của tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, bài báo, bức tranh, bản nhạc, công trình kiến trúc, ...)  bởi chỉ có khi đó học sinh mới có thể hiểu sâu, có thể đồng sáng tạo với tác giả.

Xin các Thầy, Cô hãy dạy nhiều hơn về cái HAY, cái ĐẸP, đừng quá quan tâm về cái đúng, cái sai.  Hãy dạy nhiều hơn về chữ NHÂN, chữ THỨ và bớt đi chữ HẬN, chữ THÙ. Hãy dạy học trò biết cách THƯƠNG YÊU: yêu người và yêu mình; chăm sóc cho người và chăm sóc cho mình; không làm tổn thương người và cũng không làm tổn hại mình. 

Văn học là Nhân học (M.Gorki). Dạy Văn là dạy người. Xin các Thầy, Cô hãy dạy để học trò thành người biết sống đẹp, sống thật, sống có ích. Hãy dạy không chỉ bằng lời giảng trên lớp, bằng chữ viết khi chấm bài mà còn bằng cả cuộc sống, cách sống của mình. Hãy coi dạy học Văn không phải là một nghề, mà là một nghiệp. Hãy làm gương. Hãy là Thầy, là Cô ở mọi nơi: trên lớp, ở nhà, nơi giữa chợ, chốn riêng tư, khi vui vẻ, lúc buồn chán, tức giận, ...

Thưa các Thầy, các Cô !

Con người sinh ra vốn không được bình đẳng về trí thông minh. Khả năng thiên bẩm của mỗi người một khác. Trong một lớp, có cháu có năng khiếu về văn học, có cháu lại thiên về khoa học tự nhiên, cháu khác lại chỉ có năng lực về hoạt động tay chân. Đó chính là sự đa dạng của cuộc sống vốn vẫn vậy. Bởi vậy, xin các Thầy, các Cô đừng mắng mỏ khi có ai đó trong các con không có năng khiếu văn chương. Xin hãy đừng để cho con nào phải xấu hổ trước mặt bè bạn vì bất kỳ sự khiếm khuyết nào của mình, dù là khiếm khuyết nơi cơ thể hay trong năng lực. 

Văn chương xưa nay vốn mang đậm tính cá nhân không chỉ nơi người sáng tạo, viết ra sách mà còn ở người hưởng thụ, đọc sách và cảm nhận sách. Ngay bản thân chúng ta, cảm nhận về một câu thơ, một cuốn sách,... ở mỗi thời điểm là khác nhau. Vậy nên xin Thầy, Cô đừng bắt tất cả các con cảm nhận như nhau về một tác phẩm. Hãy tôn trọng sự riêng tư của cảm nhận. Đừng ép các con phải thấy hay khi chúng chưa chín cho cái hay đó. Đừng bắt các con phải viết ra những gì mình không hiểu mà chỉ học thuộc hoặc chép từ đâu đó. Xin các Thầy, Cô khi đến với văn, thơ hãy sống thật với lòng mình và cũng để các con sống thật với lòng chúng. Hãy dạy cái mình thấy đúng. Đừng dạy theo cái đúng, cái hay của người khác, dù đó là bất kỳ ai, một khi mà bản thân mình chưa thấy đúng.

Xin đừng dạy môn Văn theo kiểu trại lính. Đừng học câu: "Khi vua Ogusto uống rượu thì cả nước Ba Lan say". Đừng bắt muôn người như một trong cảm thụ văn chương cũng như nghệ thuật. 

Cũng bởi vậy, xin các Thầy, Cô đừng dạy các con làm văn mẫu. Đừng dạy các con cái sáo rỗng của văn chương thi cử. Đừng chấm bài theo đáp án, barem điểm định sẵn. Đừng bắt các con phải học thuộc lòng dàn bài làm sẵn cho mỗi đề ra trước, dù cho đó là dàn bài của Thầy, Cô làm. Xin hãy tôn trọng sự sáng tạo. Xin hãy mở cửa cho chút hoài nghi len vào, bởi chính sự hoài nghi làm nên sự tiến bộ của thế gian này. Chính sự hoài nghi khẳng định tính đúng đắn của chân lý vĩnh hằng và làm sụp đổ mọi sự giả dối, ngụy biện, áp đặt.

Xin hãy đọc (nếu có thể thì đọc to) cùng học trò những vần thơ, bài thơ hay, những câu văn đẹp và hãy để cho các con biết cách bày tỏ cảm xúc, cảm nhận của mình trước mọi người về cái hay, cái đẹp đó. Xin các Thầy, Cô dạy cho các con không chỉ biết viết hay, mà còn biết nói giỏi. Bởi trong cuộc sống hàng ngày, kỹ năng nói luôn quan trọng hơn kỹ năng viết.

Đành rằng học trước mắt là để đi thi. Nhưng xin đừng để cái gánh nặng thi cử đó đeo đuổi theo ta mãi. Hãy học trước hết là để biết, để làm, để hoàn thiện bản thân tốt hơn và để sống đẹp hơn cùng với mọi người. Nếu làm tốt điều đó thì mọi cuộc thi cử sẽ trở nên chẳng khó khăn gì. Xin Thầy, Cô đừng dọa các con về những kỳ thi và đừng để các con học chỉ để đi thi. Bởi thi xong là xong, sau thi thì sao?

Cuối cùng, xin Thầy, Cô  hãy nói đúng, viết đúng, bất kỳ là ở đâu: trên bảng, trong bài giảng, khi chấm bài, trong những thông báo, trên Facebook, Blog,... Trước hết là đúng về chính tả, sau đó là sử dụng ngôn từ chuẩn xác và cuối cùng là đúng về ngữ pháp Tiếng Việt: các dấu chấm, dấu phẩy, dấu hai chấm, .... Xin hãy là mẫu mực về cách hành văn (văn nói và văn viết) cho các con. Đừng ngụy biện rằng: có sao đâu, miễn là người nghe hiểu được. Hãy chỉ ra những sai lầm của các con và cả của những người khác mỗi khi gặp phải, để các con không lặp lại những sai lầm đó. Hãy nêu gương cho các con về tính phục thiện, hãy dũng cảm thừa nhận sai lầm và hãy sửa chữa. 

Mỗi học trò đều mang trong mình đôi chút dấu ấn của người Thầy dạy mình. Hãy để mỗi học trò đều được mang đậm dấu ấn của các Thầy, Cô dạy môn Văn. Hãy để mỗi học trò đều tự cảm thấy mình thật may mắn vì đã được gặp, được học Thầy, Cô.

Vài lời tâm sự của một đồng nghiệp, một phụ huynh, một người đã từng là học trò và trên hết, của một người tha thiết với sự nghiệp giáo dục và yêu văn chương say đắm. Mong các Thầy, Cô lượng thứ.

Xin chúc các Thầy, Cô luôn khỏe mạnh, hoàn thành tốt nhiệm vụ cao quý của mình.

Bắc Giang, cuối tháng 7 năm 2014. 

Nguyễn Văn Tiến