Người được cử đi sứ thường là những đại thần có khí tiết, phẩm cách, giỏi biện bác, có tài năng chính trị và văn học hơn người. Lịch sử đã ghi lại nhiều câu chuyện thú vị của những sứ thần Đại Việt qua các triều đại. Ngày xuân xin giới thiệu hai bài thơ tâm trạng của hai sứ thần Đại Việt trong những chuyến đi ấy.

Hứng muốn trở về

Dâu già, lá rụng, tằm vừa chín

Lúa sớm, hương thơm, cua béo ghê

Nghe nói ở nhà nghèo vẫn tốt

Giang Nam tuy vui chẳng bằng về nhà.

                    Nguyễn Trung Ngạn

Thơ viết trong thuyền

Đêm lặng, trăng như vẽ

Trời rét, tuyết thành hoa

Thuyền cô, khách ngàn dặm

Mười mơ, chín về nhà.

                Nguyễn Thiên Tích

Nguyễn Trung Ngạn tự là Bang Trực, hiệu là Giới Hiên đỗ Hoàng Giáp năm Giáp Thìn (1304) khi mới 16 tuổi. Bài thơ "Quy hứng" (Hứng muốn trở về) ông làm trên đường đi sứ nhà Nguyên năm 1321. Những năm ấy dù là đại thần, trạng nguyên hay tiến sĩ cũng phải băng rừng vượt suối bằng cáng, bằng kiệu, bằng ngựa, chịu đựng nắng mưa, gió rét, lam sơn chướng khí hàng năm trời. Đường đi sứ đa số qua những vùng rừng núi hoang vu, tính mạng bị đe dọa bởi kẻ cướp, thú dữ nguy hiểm vô cùng.

Buổi sinh hoạt của Câu lạc bộ Hát chèo xã Phúc Hoà (Tân Yên). Ảnh: Thế Dũng.

Nguyễn Trung Ngạn viết bài thơ này ở Giang Nam khi những đoạn đường gian khổ nhất đã đi qua. Giang Nam là phía Nam sông Trường Giang - nơi phồn hoa đô hội có tiếng ở Trung Quốc nay thuộc Giang Tô, An Huy và Giang Tây. Sứ thần Đại Việt cũng được hưởng nhiều sản vật, thưởng ngoạn nhiều phong cảnh đẹp, giàu có ở miền Giang Nam. Hai câu đầu của bài thơ chính là phác thảo cảnh vật Giang Nam. Cũng chính trong sự sung túc, giàu có nơi đất khách quê người, tác giả chạnh lòng nhớ quê nhà và bộc bạch niềm tâm sự: "Nghe nói ở nhà dẫu nghèo vẫn tốt. Đất Giang Nam tuy vui chẳng bằng về nhà".

Hơn một trăm năm sau ngày Nguyễn Trung Ngạn "Quy hứng", Nguyễn Thiên Tích - người đỗ đầu khoa Hoành Từ (1431) cũng dẫn đoàn sứ bộ Đại Việt đi sứ nhà Minh góp phần củng cố bang giao hữu nghị giữa hai nước sau cuộc “can qua” mấy chục năm trời vừa kết thúc. Khác với Nguyễn Trung Ngạn, Nguyễn Thiên Tích đi sứ Trung Quốc đến 3 lần. Có lẽ ông đã có rất nhiều "Đêm Trung nguyên chuyện trò cùng chị Nguyệt" để tỏ bày tâm sự. Từ hàng ngàn năm nay, các thi sĩ Đông, Tây, kim, cổ đều tức cảnh sinh tình dưới ánh trăng huyền ảo trên sông nước. 

Nếu những "dâu già'', "tằm chín" ''lúa sớm", "cua béo'', người phương Nam ai cũng có thể biết thì cảnh "Trời rét, tuyết thành hoa" là của riêng phương Bắc, hoàn toàn phương Bắc mà người phương Nam không phải ai cũng biết. Không biết con thuyền cô đơn của lữ khách ngàn dặm tha hương đậu trên sông Trường Giang, Hoàng Hà hay sông hồ nào đó của Trung Hoa nhưng cảnh dù đẹp mấy cũng không phải là quê hương. Trái lại nó càng dầy lên nỗi nhớ quê nhà. Cái "đêm nằm - năm ở" chập chờn "cố quốc" ấy đã bật lên cồn cào: "Mười mơ, chín về nhà". Những ai đã từng có lần tha phương nơi đất khách quê người, sống trên đất người hẳn sẽ càng thấm thía và thấu hiểu chữ nhà trên đất khách thấm đẫm tình yêu quê hương đất nước biết bao.

Hai thế kỷ, hai nhà ngoại giao, hai bài thơ viết trong lần đi sứ ở hai hoàn cảnh khác nhau nhưng tình yêu quê hương, đất nước trong "Giang Nam tuy vui cũng chẳng bằng về nhà" và "Mười mơ, chín về nhà" chỉ là một.

Nguyễn Tuấn Anh

Lời hẹn Tết với cây

(BGĐT) -  Người ta nói “nhà là nơi để về”, vậy mà đôi lúc cô tưởng như mình là một kẻ vô gia cư, chẳng tìm được lý do gì để hào hứng trở về, hoặc trở về trong ảo não rồi trở đi trong buồn bực; càng chẳng thể chia sẻ với ai nỗi hụt hẫng, trống rỗng đến xót xa của lòng mình.

Mưa sang xuân

(BGĐT) - Chiều cuối năm. Anh bần thần đứng lặng trên bờ đê cao. Nắng cuối chiều đang lụi dần, hiu hắt một màu vàng nhạt trải mỏng mảnh trên dòng sông quê. Cây si cổ thụ già nua trầm ngâm buông râu chấm xuống tận nước sông. Núi con Rùa thấp thoáng mờ xa trong khói lam chiều kéo anh về với ký ức một thời nhớ nhung da diết.